تقریراستاد دکتر محمد کریم پیرنیا

تالیف  و تدوینغلامحسین معماریان

نشر سروش دانش

چاپ اول: ۱۳۸۷

چاپ پنجم: ۱۳۹۱

اتفاق جالبی باعث شد تا کتاب حاضر تهیه گردد. روزی در اوایل سال ۱۳۸۰ کارگردان و مستند ساز محترم معماری ایرانی آقای حمید سهیلی به دفتر نگارنده در دانشگاه مراجعه نمودند. ایشان دو بسته بزرگ کاغذ را روی میز قرار دادند و بسیار صادقانه و خالصانه اعلام نمودند که اینها گفتار های استاد درباره معماری ایرانی می باشد که به وسیله گروه تحقیق فیلم مستند معماری ایرانی پیدا شده و می تواند به شکل یک کتاب نیز منتشر گردد. حدود پنج سال کار تدریجی انجام گرفت تا این کتاب به شکل کنونی در اختیار دوستداران معماری ایرانی قرار گرفت.

این کتاب در بیست و پنج بخش تدوین گردیده است که برخی از آنها در کتاب آشنایی با معماری اسلامی ایرانی نیز وجود دارد اما در این کتاب با تغییرات و اصلاحات آمده است.

بخش ۱ …. پیشگفتار

بخش ۲  …..  آب و آبادی: کاریز

بخش۳  ….  آب انبار

بخش  ۴  ….. پل و سد

بخش ۵  ……. شهر

بخش  ۶  ….. دژ

بخش ۷   ……  بازار

بخش ۸   ……….. خانه

بخش۹   ……..  معبد

بخش ۱۰  ……..  کنیسه

بخش ۱۱   ………… کلیسا

بخش ۱۲  ……  آتشکده

بخش ۱۳  …..  معبد آناهیتا، پادیاو و مهرابه

بخش ۱۴ ….   مسجد

بخش ۱۵ …. آرامگاه

بخش ۱۶ ….   مدرسه

بخش ۱۷ …. خانقاه

بخش ۱۸   ….  حمام

بخش ۱۹  …..   کاخ

بخش ۲۰  …..   باغ

بخش ۲۱  ….   راه و بناهای وابسته

بخش ۲۲  ….  میل و منار

بخش ۲۳  ….  ساختمانهای گوناگون

بخش ۲۴  ….   بادگیر

بخش ۲۵  ….  در و پنجره

تألیف: استاد محمد کریم پیرنیا

تدوین:‌ غلامحسین معماریان

ناشر: پژوهنده – معمار

۱۳۸۲

 چاپ سیزدهم:  نشر سروش دانش ۱۳۹۲

تعداد صفحات: ۳۷۲ (قطع وزیری)

سبک شناسی معماری ویرایش جدید کتاب شیوه های معماری ایرانی است که در زمان حیات استاد پیرنیا به چاپ رسید. کتاب قبلی کاملاً دگرگون شد. تمامی متن بازبینی و ویرایش گشت. از نقشه های یکدست و با ترسیم مجدد استفاده شد و در مجموع ساختار گرافیکی کار نیز تغییر یافت.

این کتاب تصویری روشن از چند هزار سال تاریخ معماری ایران را در اختیار مخاطبان خود قرار می دهد.

این کتاب در حال حاضر مرجع درسی دانشجویان معماری می باشد و توانسته است جایگزینی مناسب برای کتابهای مشابه خارجی باشد.

نخستین بار استاد حدود ۳۵ سال پیش، سبک شناسی را با مقاله ای کوتاه معرفی کردند و پس از آن در دیگر مقالات،  کتب و جزوات درسی درباره آن نگاشتند.. سبک شناسی معماری ایران نخست در سال ۱۳۴۷ در مجله باستانشناسی و هنر ایران به چاپ رسید. سپس استاد در نوشته های گوناگون که نام آنها در آخر همین کتاب آمده است، آنرا گسترش دادند تا اینکه بخش بزرگی از یک نیم سال تحصیلی درس معماری اسلامی برخی از دانشکده ها به این بحث اختصاص داده شد. نگارنده بین سالهای ۱۳۶۵تا ۱۳۷۱ در کنار جناب آقای مهندس میرلطیفی استاد محترم گروه معماری دانشکده هنـرهـای

زیبا، افتخار همکاری در درس معماری اسلامی را با استاد بزرگوار داشت. در آن هنگام بیماری استاد اجازه نگارش کتاب را به ایشان نمی داد. بنابر وظیفه^ء بزرگی که در قبال این استاد بزرگ و جامعه

تشخیص سبکها با توجه به تفاوتهای کیفی و کالبدی اندامهای معماری و با توجه به محل رواج آنها است. نمود این ویژگی در نام گذاری ایرانی سبکها ددیده می شود. مستشرقین و بررخی از محققین ایرانی سبکها را با نامهای بیگانه معرفی می کنند.  نامیدن سبکها با نامهایی چون عرب، غزنوی، سلجوقی، مغول، تیموری و …. برای کشور و مردمی که خود تولید کننده سبک بوده اند دردآور است. در سرزمین ایران هنر معماریی شکل می گیرد، هنرمند ایرانی آنرا به اوج خود می رساند و در نهایت قبایل و اقوامی که خود در بیابانگردی به سر می بردند و برخی از آنها این ملت را قتل عام کردند و از سر آنها مناره ساختند، نام خود را بر آن هنر به یدک می کشند. شاید اگر آن اقوام چنین نامگذاری را  می دیدند خود به شگفت می آمدند اما در عصر ما یکبار دیگر نام آنها زنده شد و اگر همین روش ادامه یابد برای آیندگان نیز زنده خواهد ماند.

بنابر وظیفه^ء بزرگی که در قبال این استاد بزرگ و جامعه فرهنگی کشور احساس می کردم تصمیم به گردآوری درسهای ایشان گرفتم.  برای این کار، نخست از درسهای ایشان یادداشت برداشته شد و در جلسات هفتگی، کاستی های کار را با استاد مرور کرده و پس از آن صفحه آرایی ابتدایی از کار صورت می گرفت. هرچند که استاد پیرنیا نظرات مشخصی درباره سبکهای گوناگون و بناهای آن داشتند اما در مراجعه دادن دانشجویان به متخصصین و صاحبنظران دیگر کوتاهی نمی کردند. هنگام بحث درباره مسجد جامع اصفهان و اردستان همیشه از دکتر باقر آیت الله زاده شیرازی سخن می گفتند و یا درباره بناهای خراسان، دانشجویان را به آثار آقای مهندس یعقوب دانشدوست ارجاع می دادند.